AMX - 13 (foto: militaryfactory.com)

Kjo ndikoi që zhvillimi i tyre të jetë i ndarë në gjenerata, të cilat dalloheshin nga njëra-tjetra sipas modernizimit teknik, i cili i rriste dukshëm aftësitë luftarake nga njëra gjeneratë në tjetrën. Shikuar në këtë prizëm, pas Luftës së Dytë Botërore e deri sot, janë zhvilluar tri gjenerata të tankeve. Gjenerata e parë e tankeve ka filluar të prodhohet nga viti 1944 dhe ka vazhduar deri në gjysmën e dytë të viteve pesëdhjeta. Gjenerata e dytë filloi të prodhohet nga vitit 1954 dhe ka vazhduar deri në fund të viteve shtatëdhjeta. Tanket e gjeneratës së tretë filluan të prodhohen në vitet shtatëdhjeta dhe vazhdojnë të prodhohen edhe në ditët e sotme.

Gjenerata e parë e tankeve nuk solli ndonjë risi. Tanket e kësaj gjenerate, kryesisht ishin versione të reja të tankeve të prodhuara gjatë Luftës së Dytë Botërore, ose modele të reja të bëra mbi bazë të tyre. Tanket e kësaj gjenerate mbetën në përdorim të disa ushtrive deri në vitet shtatëdhjeta, por shtetet e zhvilluara ekonomikisht filluan t’i heqin nga përdorimi menjëherë pas ardhjes së gjeneratës së dytë. Tanket më të njohura të kësaj gjenerate janë ato amerikane M-26 Pershing, i prodhuar në vitin 1944 dhe M-46 Paton, i prodhuar në vitin 1949. Këto tanke në veprime luftarake u angazhuan në mënyrë të kufizuar gjatë Luftës së Koresë dhe asaj të Vietnamit, ku përdorimi i tyre nuk pati ndonjë efikasitet të madh. Terreni ku zhvilloheshin veprimet luftarake nuk lejonte përdorim masiv të tyre, prandaj këto dy luftëra përfunduan pa ndonjë betejë të madhe tankiste.

Tanket e gjeneratës së dytë

Në zhvillimin e gjeneratës së dytë të tankeve, e cila fillon të zhvillohet në vitet pesëdhjeta, ndikim të madh pati rritja e aftësisë së madhe shpuese të armëve kundërblinduese dhe rritja gjithnjë e më e madhe e rrezikut nga përdorimi i armëve nukleare, kimike dhe biologjike. Mbi bazë të kësaj, në radhë të parë u hoq dorë nga ideja e rritjes së trashësisë së blindës, e cila vetëm sa i zvogëlonte aftësitë manovruese të tankeve, ndërsa karshi armëve të reja kundërblinduese, ishte pa ndonjë vlerë të madhe. Kështu, tankeve të kësaj gjenerate, iu shtuan disa komponentë, të cilat dukshëm ndikuan në rritjen e rezistencës së tyre karshi armëve kundërblinduese. Komponentët, të cilat iu shtuan kësaj gjenerate janë si vijon: U pajisën me motorë të fuqishëm, të cilët e rritën aftësinë manovruese; u pajisën me armatim, i cili kishte mundësi të goditjes në distancë më të madhe se mjetet kundërblinduese dhe kishte fuqi të madhe zjarri; u bë pajisja e tyre me stabilizator të topit, i cili krijonte mundësinë e gjuajtjes së caqeve edhe në lëvizje; u bë zvogëlimi i siluetës së përgjithshme të tyre, e cila mundësonte maskim më efikas. Po ashtu te tanket e kësaj gjenerate në kuadër të sistemit të identifikimit dhe shënjimit, filloi aplikimi i elektronikës dhe rrezeve laser, të cilat e lehtësuan procesin e llogaritjeve, i cili ndikoi në rritjen në masë të madhe të shkallës së saktësisë gjatë qitjes. Aplikimi i rrezeve aktive infra të kuqe, në kuadër të sistemit të vëzhgimit dhe shënjimit e bëri të mundur, që tanket e kësaj gjenerate të kenë mundësi të lëvizjes dhe të qitjes edhe në kushtet e natës.

Në anën tjetër, me kohë ishte konstatuar se mjetet e blinduara janë rezistente ndaj veprimeve goditëse, termike dhe rrezatuese të armëve nukleare dhe mund të veprojnë pa problem edhe në zonat e kontaminuara nga materiali radioaktiv. Për këtë, tanket e kësaj gjenerate, u pajisën me filtrues të ajrit, të cilët mundësonin që ekuipazhi i tyre të jetë i siguruar edhe në zonat e kontaminuara radioaktive, kimike e biologjike.

Përkundër aplikimit të teknologjisë së re, ajo nuk ishte e përsosur sa duhet dhe për këtë, në kuadër të kësaj gjenerate, prodhohen variante të ndryshme të një modeli duke u provuar që të bëhet përsosja deri në atë masë, sa t’i përgjigjet kërkesave të kohës. Stabilizatori i topit, si njëri prej komponentëve shumë të rëndësishme te tanket e kësaj gjenerate, edhe pse është aplikuar që nga fillimi, ai nuk ishte i përsosur sa duhet dhe për këtë, gjuajtja në lëvizje, nuk ishte e nivelit të kënaqshëm. Stabilizatori i qitjes si komponent kushtëzohej nga të arriturat elektrike, elektronike, hidraulike dhe zgjidhjet teknike që i bënin konstruktorët. Për këtë, vetëm përsosja e tij ndikoi në ndryshimin e disa versioneve nga modeli bazë. Ndërkohë, edhe përparimet në fusha të tjera ndikuan që tanket e kësaj gjenerate të prodhohen në versione të ndryshme, duke mos u shmangur nga modeli bazë.

Sa i përket numrit të tankeve të strukturës organizative të divizioneve, në kuadër të formacioneve ushtarake të shteteve perëndimore, organizimi ishte i larmishëm. Në ushtrinë e SHBA-ve, në kuadër të divizioneve të këmbësorisë ka 126 tanke; në kuadër të divizioneve të mekanizuara 189 tanke dhe në kuadër të divizionit të blinduar ka 351 tanke. Britanikët kanë 235 tanke në kuadër të divizionit të këmbësorisë, gjermanoperëndimorët në kuadër të divizionit kanë brigadën tankiste të përbërë nga 108 dhe italianët në kuadër të divizionit të blinduar kanë 300 tanke.

Shtetet e bllokut lindor kishin strukturë të njëjtë organizimi të divizioneve dhe numrit të tankeve. Ky organizim ishte diktuar nga Bashkimi Sovjetik, ndërsa mënyra e organizimit ishte konceptuar mbi bazë të përvojave të fituara në luftën me tanke të ushtrisë së kuqe gjatë Luftës së Dytë Botërore, ndërsa divizioni sovjetik i këmbësorisë në përbërje të tij ka 96 tanke.

Vendet anëtare të NATO-s dhe ato të Paktit të Varshavës, në këtë kohë kanë llogaritur se në rast lufte nukleare ta rrisin numrin e tankeve në kuadër të divizioneve të tyre, me qëllim që ta rrisin edhe mundësinë e rritjes së fuqisë së zjarrit. Në NATO, është llogaritur që një divizion, i cili lufton në kushte të këtilla, duhet të ketë aftësinë që me një zbrazje nga tanket dhe mjetet e tjera të blinduara të hedhë afër 60.000 kg. çelik. Kjo masë, në vendet anëtare të Paktit të Varshavës, është llogaritur të jetë deri në 55.000 kg. Për luftime në kushte të këtilla, francezët llogaritnin të formimin divizione të blinduara në përbërje të të cilëve do të kishte deri 1.200 tanksa.

Fadil Kajtazi – Gjilan

fadilkajtazi@hotmail.com