Pa dyshtetesine, historise boterore, madje edhe letersise, sot do ti mungonin disa prej faqeve me interesante. Lexuesit nuk do te shijonin kryevepra te tilla te Shekspirit, si Qezari dhe Kleopatra, pasi pa konceptin e dyshtetesise (dyarkise), kjo ngjarje nuk do te kishte ndodhur, Mark Antoni ndoshta nuk do te kishte hyre ne histori, hunda e Kleopatres nuk do te ishte bere simbol i bukurise e flirtit, dhe letersise shqipe do t'i mungonin perkthimet shekspiriane te Fan Nolit.
Perfshirja e Egjiptit ne
perandorine Romake u krye nepermjet nje akti teper te pazakonte. Grindjet midis Ptolemeut dhe Kleopatres (vella e moter) per kontrollin e perandorise, bene qe kjo e fundit te kerkonte ndihmen e Romes. Ngjarjet qe pasuan bene qe nenshtetasit e Egjiptit te gezonin edhe qytetarine e Romes. Ky eshte shembulli klasik.(Mommsen)
Shembulli tjeter eshte ai i
Ilirise se pushtuar nga Roma, por me te drejte qytetarie, ne saje te se ciles shume ilire arriten te beheshin edhe perandore. Ndryshe eshte shembulli i perandorise Osmane, e cila i kthente te pushtuarit ne vasale, dhe vetem nese keta ndërronin fene mund te perparonin ne hierarkine perandorake. Ndarjet arbitrare administrative, bazuar ne ekonomi e jo ne etniciti, bene qe kufijte mes kombeve thuajse te zbeheshin dhe me shperberjen e perandorise Osmane, askush nuk e kishte te qarte se ku duhej te fillonin e mbaronin kufijte e vendit te ardhshem. Shperberja e perandorise, proces qe filloi ne shekullin e 19 e perfundoi ne fillim te shekullit 20, beri qe cdo shtet i ri ne Ballkan, Greqia,
Serbia, Mali i zi,
Maqedonia e Shqiperia te kishin brenda kufijve te tyre pakica te vendeve fqinje.(Jacques) Keshtu mund te shpjegohet edhe perse cdo vend evropiano-lindor vazhdon te aspiroje, hapur ose jo, pretendime ndaj territoreve te vendit tjeter fqinj.
Por sundimi i gjate i perandorise Osmane la prapa edhe nje ndarje tjeter duke krijuar dy botekuptime te ndryshme rreth dyshtetesise; konceptin perendimor dhe ate lindor. Kur behet fjale per dyshtetesine ne perendim, ekspertet kane parasysh vendin e origjines dhe vendin e dergimit te emigranteve ne vendin tjeter, i cili ndonjehere quhet vendi marres. Mbi keto baza eshte dyshtetesia qe njihet sot ne vende te tilla si Amerike, Britani, Kanada, Gjermani, France e qe ne shume vende te tjera vazhdon te debatohet.(H. Forbes) Te njohur me konceptin perendimor jane vecanerisht shqiptaret. Megjithese statistika te hapura mungojne, qe nga fundi i shekullit te 19 e ne vazhdim, per arsye qe dihen, qindra mijera shqiptare kane lene trojet e veta duke u vendosur ne perendim ku gezojne edhe te drejten e dyshtetesise.
Por shperberja e Bashkimit Sovjetik dhe Jugosllavise, beri qe debati rreth dyshtetesise te merrte drejtimin e krijuar pas shperberjes se perandorise Osmane dhe te perandorise Austro-Hungareze, e cila doli e humbur nga Lufta e Pare Boterore. Dhe ne debatet e ringjallura eshte fjala jo per dyshtetesine e emigranteve qe synojne te integrohen ne vendet ku jane vendosur, por per pakica etnike (minoritete) qe ende aspirojne autonomine, ndarjen dhe bashkimin me shtetin ame, sic eshte rasti i moldovasve rumune apo ruseve te Ukraines.(Brusina) Nje fakt qe tregon se ndjenja te tilla nuk jane shuar, ishte edhe referendumi hungarez i vitit 2004 mbi dhenien e shtetesise pakicave hungareze ne Rumani. Hungaria si vend anetar i Bashkimit Evropian, u ofronte pakicave hungareze ne Rumani shansin per tu bere edhe shtetas hungareze e te Bashkimit Evropian. Referendumi u kundershtua nga Rumania, pasi si vend jashte Bashkimit Evropian, ajo shqetesohej se kandidatura e saj do te lihej ne harrese.(Weinstein) Fakti qe Rumania pritet te anetaresohet ne BE nga viti 2007, tregon se protesta e moderuar e terthorte e Bukureshtit i sherbeu Bashkimit Evropian si barometer per te matur deshiren dhe pjekurine e nje vendi kandidat per anetaresim ne BE. Dhe ndoshta jo pa qellim, mosmiratimi i dyshtetesise ne referendum, u cilesua nga Bashkimi Evropian si nje fitore e vogel e europianizmit.
Kohet e fundit qeveria e Athines shpalli se do t'u jape shtetesine dhjetra mijera shtetasve shqiptare me prejardhje greke. Shume vete ne Greqi e shikojne kete si nje hap te gabuar te qeverise greke, pasi minoritaret te shtyre nga nevojat ekonomike, tani do te vershojne ne Greqi duke lene vendbanimet e tyre ne Shqiperine jugore dhe se shpejti atje nuk do te mbetet ndonje grek. Por perkrahesit e vendimit te Athines thone se shume prej minoritareve ka kohe qe ndodhen ne Greqi per pune, prandaj nuk ka kuptim qe te mos u jepet shtetesia. Te tjere thone se dy-shtetesia mund te jete nje manover elektorale e politikaneve ne pushtet ne Athine.(Tsitselikis)
Edhe mes shqiptareve, vendimi per dhenien e dyshtetesise minoritareve greke eshte pritur me reagime te ndryshme. Disa mendojne se dyshtetesia mund te perdoret nga Athina si pyke per te nderhyre ne politikat e Shqiperise rreth te drejtave te pakicave, si ne ceshtjen e shkollave apo perdorimit te flamurit grek. Te tjere mendojne se ashtu si Rumania, Shqiperia duhet t'a shfrytezoje kete rast per t'i kerkuar Bashkimit Evropian, ne menyre diplomatike, qe te pershpejtoje procesin e anetarsimit te vendit ne BE.(Albanian Websites)
Por perparesite qe duken qarte nga dhenia e dyshtetesise eshte, se ajo pritet te rrise krenarine kombetare te minoritetit grek dhe, se duke marre nje shtetesi te tille greket e Shqiperise jane banoret e pare te ketij vendi qe do behen automatikisht edhe shtetas te Bashkimit Evropian, anetare e te cilit Greqia eshte qe prej 1 janarit te vitit 1981.
