|
Natyra: Uraganët Nga Inxh. Saimir Lolja - Friday, 17 September 2004
|
Një stuhi bëhet stuhi tropikale dhe merr një emër kur erërat e saj arrijnë shpejtësinë 63 km/orë; ajo bëhet uragan kur erërat e saj kapin shpejtësinë 120 km/orë.
Uraganët janë ciklone të origjinës tropikale me shpejtësi ere të paktën 120 km/orë. Ato janë erëra mjaft të stuhishme dhe rrotulluese që lëvizin përreth një qendre deridiku të qetë të emërtuar “syu”. Keto stuhi njihen me emrin tajfune në perëndim të Oqeanit Paqësor dhe ciklone në Oqeanin Indian. Çdo stuhi e tillë ka një kohëzgjatje prej rreth 10 ditësh. Stina e uraganit fillon më 1 Qershor e zgjat deri më 30 Nëntor ku numri më i madh i stuhive ndodh në muajt Gusht dhe Shtator; në raste të rrala janë parë stuhira të tilla në Dhjetor dhe Janar. Syri i uraganit, domethënë boshti i tij, është çuditërisht i qetë me pothuaj pa erë. Brenda syrit, qielli është shpesh i qartë pavarësisht se ç’po ndodh përqark. Syri nuk është gjithmonë qendra e stuhisë. Herë pas here syri lëviz në drejtime të ndryshme I pavarur nga drejtimi i zhvendosjes së stuhisë.
Parashikuesit e motit i emërtojnë uraganët me qëllim që ta kenë më të lehtë ndërlidhjen midis tyre dhe popullit. Para vitit 1950, uraganët emërtoheshin sipas vitit në të cilin ato ndodhnin dhe duke i prapangjitur një gërmë të Abcësë, bie fjala 1942A, 1942B, etj. Më vonë u shfaq prirja për t’iu vënë uraganëve emra njerëzish. Përvoja tregoi se kjo mënyre e dytë me emra vajzash e djemsh në ndërlidhjen e folur dhe të shkruajtur ishte më e shkurtër, më e shpejtë dhe shkaktone më pak gabime dallimi. Për çdo stinë, përgatitet një listë me emrat e mundshëm të harrikeve që priten. Lista përmban një emër për çdo germë të Abcësë, me përjashtim të gërmave Q, U, X, Y, Z sepse në Anglisht s’ka emra njerzish që fillojnë me këto gërma. Këto lista riqarkullohen çdo 6 vjet dhe emrat e uraganëve të pa ndodhur zëvëndësohen.
Uraganët më shkatërrues që nga viti 1900 në SHBA sipas viteve janë: Galveston 1900, Camille 1969, Agnes 1972, Frederic 1979, Elena 1985, Hugo 1989, Andrew 1992, Opal 1995, Fran 1996.
Ndërsa 10 humbjet më të mëdha të jetëve për shkak të uraganëve që nga viti 1900 të dhëna sipas vendodhjes në SHBA, vitit përkatës dhe humbjeve në njerës janë:
Galveston - Teksas 1900/8000, Liqeni Okeechobee 1928/1836, Florida Keys 1919/600, New England 1938/600, Florida Keys 1935/408, Juglindje Luisiana - Teksasi Verior 1957/390, Neë England 1944/390, Grand Isle - Luisiana 1909-350, New Orleans 1915-275, Galveston - Teksas 1915-275.
Uragani Ivan i fillimit të Shtatorit 2004 biroi nëpër Gjirin e Meksikës dhe Jugun e SHBA duke shaktuar 70 hubje jete në Karaibe dhe të paktën 18 në SHBA. Erërat e tij kishin shpejtësinë 210 km/orë, por dëmi që shkaktoi ishte shumë më pak nga sa pritej sepse ai u shndërrua në stuhi tropikale që derdhi 38 cm shi. Për shkak të frikës ndaj këtij uragani përbindësh, më shumë se 2 milion njerës u larguan nga shtëpiat e tyre në Jug të SHBA.
Përgatiti Saimir Lolja
Burimi: NASA
|
|
