|
Qytetėrime: Kartografia Nga Xhavit Muslija - Tuesday, 08 June 2004
|
 Siperfaqja
Hartat e udhetimit, atlaset, globet, hartat e automjeteve per ne jane vegla te perdorimit te perditshem. Si erdhen njerezit deri tek ajo qe te skicojne siperfaqen e tokes? Historia e kartografise eshte po ashtu edhe historia e civilizimit njerezor, ajo pasqyron pushtimin e tokes nga ana e njeriut.
CKA DO TE THOTE "HARTE"?
Se nga erdhi fjala "harte" ende nuk eshte mjaft e qarte. Disa ua lene grekeve karaso: "une po gdhend ne gure (ose metal). Me te vertete ne posedojme disa harta te lashta te gdhendura ne gure ose argjile. Ndoshta ka prejardhjen nga fjala portugeze "cartas" per letren. Kjo fjale mori rrugen nga Spanja ne Itali dhe eshte kombinuar me fjalen greke chartys dhe sjelle fjalen e re latine "charta". Nocioni "charta" zuri vend ne cdo gjuhe latine. Termi gjerman "Karte" eshte hasur per here te pare ne shek. 16. Pas shek. 17 gjuha gjermane zevendeson me termin "landcharte". Kartografia eshte vizatuesi ose punuesi i hartave dhe planeve.
PARAARDHESI I HARTES
Qe nga lashtesia njerezit kane provuar qe t'i vizatojne disa pjese me te theksuara gjeografike. Me vizatimet, te cilat i gdhendnin ne gure, eshtra, brinje, iu lehtesohej atyre orientimi gjeografik. Dokumentet me te vjetra kartografike te mbetura jane pllaka argjili qe datojne qe nga viti 3800 p.e.s. dhe vijne nga Mesopotamia. Harta boterore me e vjeter e mbetur dhe e vetmja e lashtesise rrjedh nga kohet e vona te Babilonise, rreth vitit 600 p.e.s. Ajo harte eshte po ashtu e gdhendur ne argjil. Perdorja e hartes dhe matja e hapsire ne Egjipt zuri vend diku rreth viti 2000 p.e.s.
PARAQITJA ANTIKE
Kartografet grekë perpunuan harten shkencore permes projekteve te para. Harten greke per boten i pari e solli Anaksimandri. C.Ptolemeu (rreth 150 pas.e.s.) vizatoi harta boterore, harta te pjeseve te tokes dhe vendeve te caktuara. Me e vjetra kopje e mbetur eshte e shek. 12. Ptolemeu me punen e madhe gjeografike zuri vend ne perjetesi. Me shume se nje milenium sistemi i tij ishte i pazevendesueshem dhe edhe per shkak te shume gabimeve paraqet bazen e zbulimeve gjeografike deri ne ditet e sotme. Megjithate, 6 shekuj para Ptolemeut, Pitagora njohu qe toka eshte e rrumbullaket. Matematikantet dhe filozofet e shkolles se madhe te Pitagores e njihnin levizjet e tokes me ane te vezhgimit dhe matjeve. Fatkeqesisht kjo njohuri prap u la ne harrese.Me shume se nje milenium pas Ptolemeut asnje shkenctar nuk e vinte ne dyshim qe toka te kete forme tjeter, pervec se forme disku. Erastosteni i Krienes nxorri harten e botes antike me shkalle te gjeresise dhe gjatesise. Kartografia romake ishte rregulluar sipas pakpamjes praktike: harta rrugore, harta boterore ne forme te rrumbullaket dhe matje te pjeseve te largeta. Tabela Peutingetike eshe nje mbishkrim mesjetar i nje harte rrugore romake e shek.12. Per romaket me me rendesi ishin rruget, rregulli dhe ligji se sa e verteta se cfare forme, madhesie apo mase ka toka.
PREJ MESJETE E DERI SOT
Ne mesjete, kartografise iu kushtuan vecenarisht arabet.Shumica e hartave ne manastire te perendimit nuk sjellen ndonje perparim. Perendimi i krishtere ishte plotesisht i kthyer nga ideale te tjera. Njeriu mesjetar lidhej ngushte per besimin e tij (krishter). Te gjithe shkencetaret duhej t'i ruheshin besimit (kishes). Progresi filloi me udhetimet detare te shek.15. Renesansa, zgjimi i kultures antike qe nga shek.15, lulezoi kartografine parasegjithash ne Itali, Gjermani dhe Hollandë dhe poashtu zhvillimi i makines per shtypje ndikoi ne perhapjen e hartes. Pervec hartave detare, u botuan edhe harta te vendeve, atlase dhe globe. Qe nga shek.18 hartat u botuan, kryesisht ne France, me bazen e matjeve ekzakte trigonometrike. Aeroplanet dhe kamerat sot jane mjetet ndihmese kryesor te kartografise. Matjet ajrore mundesojne matjen e cdo pjese me nje precizion i cili veshtire qe mund te tejkalohet. Kartografia satelitore nxjerr harta 3 dimensionale (3D) te sakta ne cdo meter nga informacione dhe pamje me ane te kompjuterit.
Autore: Beatrix von Kalben
Shqiperoi: Xhavit Muslija
|
|
| |
| Vlerėso shkrimin | Nota mesatare: 3.8
Votues: 15
| |
|
