Vala e tretė: Rėnia e Arbėrisė: refugjatėt 1468-1492
Vala e tretė e ngunjuesve shqiptarė nė Itali nuk ishte ushtarėsh por refugjatėsh. Nė vitin 1467 ushtria turke pushtoi Shqipėrinė dhe pėr herė tė parė pas 25 vjet pėrpjekjesh, kishte arritur tė zinte vend nė tokėn shqiptare.
Skėnderbeu u detyrua tė zhvendosej nė Lezhė pėr ēėshtje sigurie, por atje e pickoi njė mushkonjė qė mbartte sėmundjen e malaries prej njė kėnete tė atypranė dhe vdiq atje prej etheve nė vitin 1468.
Lidhja shqiptare e fisnikėve feudalė dhe krerėve tė fiseve nisi tė shthurej. Qytetet e fortifikuara shqiptare tė cilat Skėnderbeu ia kishte lėnė Venedikut t“i mbronte, nisėn tė binin njėri pas tjetrit nė duart e trupave tė Sulltan Mehmetit. Pas rėnies sė ēdo qyteti qytetarėt ose merrnin arratinė nėpėr male ose pėrtej detit pėr nė Itali, sidomos Venedik, ndėrkohė qė tė tjerė u ngunjuan nė shumė fshatra tė lėnė apo pak tė populluar tė jugut tė Italisė.
Pikat e kuqe janė ngunjimet arbėreshe nė Itali
|
Gruaja dhe familja e Skėnderbeut u arratisėn gjithashtu pėr nė Itali ku njėra prej vajzave tė tij u martua me njė fisnik tė Napolit dhe u bė Princesha Bisagnato. Duke pasur njė pozitė me influencė, thuhet se ajo ka ndikuar qė mbretėria e Napolit tė pranonte dhe t'u jipte toka refugjatėve qė vinin nga vendi i saj. Djali i Skėnderbeut Gjon Kastrioti, qė ishte martuar me Irene Palaeologus nga njė familje mbretėrore Bizantine, u arratis gjithashtu pėr nė Itali ku edhe iu dha njė dukat. Ai vazhdoi tė udhėhiqte ekspedita ushtarake kundėr turqve pėr pesėmbėdhjetė vjetė tė tjera por me pak sukses.
Venediku nuk ia dilte dot tė vazhdonte i vetėm luftėn kundėr turqve dhe nuk arriti tė gjente aleatė tė mėdhenj me tė cilėt tė bashkohej kundėr turqve. Sė fundi ai u detyrua tė nėshkruajė njė traktat jo tė favorshėm me Sulltanin duke i lėnė Perandorisė Osmane pjesėn mė tė madhe tė porteve shqiptare. Si rrjedhim akoma mė tepėr refugjatė shqiptarė e lanė vendin dhe shkuan nė Itali. Gjatė kėsaj periudhe u krijuan pjesa e tjetėr e fshatrave shqiptarė nė Itali, nė zonat e Puglia-s, Molise-s dhe Kalabrisė, si dhe njė fshat nė Siēili.
Vala e katėrt: 1500 dhe mė vonė - nga "Morea".
Vala e fundit e emigruesve arbėreshė nė Itali rreth viteve 1500 dhe 1534 ishte e pėrbėrė kryesisht nga ushtarė, por tė cilėt erdhėn nga Jugu dhe Perėndimi i Greqisė. Kėta arbėreshė kishin shėrbyer nė ushtritė e feudalėve tė ndryshėm pėr disa shekuj, derisa u pėrzunė nga pushtimet turke tė viteve 1480. Pjesa mė e madhe e tyre u arratisėn pėr nė qendrat tregtare dhe kėshtjellat venedikase pėrgjatė bregdetit grek, si nė Corone, Modone dhe Napulia tė Peloponezisė (qė nė mesjetė njihej si "Morea"). Ata ishin nėn urdhėrat e Stradiotti-t, "kalorėsia e lehtė koloniale" e Venedikut, dhe ishin vendosur nė tokat jashtė kėshtjellave pėr tė penguar kėshtu mėsymjet dhe bastisjet e turqve. Nė fund tė shekullit tė 15-tė dhe fillim tė atij 16-te, Venediku i humbi kėto avanposte nė Greqi dhe i lėvizi garnizonet e saj pėrfshirė kėtu atė tė Stradiottit pėr nė poste tė reja ishullore nė detet Adriatik, Jon dhe Egje.
Hyrja e shekullit tė 16-tė solli njė fuqi tė re nė Europė, i cili ishte perandori Karli V, pėr tė pėrballuar Perandorinė Turke. Nė mėnyrė qė t“i dilte pėrpara kanosjes qė Turqia i bėnte Europės Qendrore Karli pushtoi Peloponezinė dhe rimori kėshtjellėn e Corone-s. Ai rekrutoi njė numėr tė madh ushtarėsh shqiptarė, pėrfshirė kėtu edhe Stradiotti-t pėr shkak tė pėrvojės sė tyre dhe sukseseve tė arritura nė luftimet kundėr turqve. Karli urdhėroi admiralin e tij, Andria Doria, tė largojė 200 rrugė anijesh tė mbushura me tė tillė ushtarė nga jugu i Greqisė, pėrfshirė edhe ata tė garnizonit tė Corone-s, duke i ēuar nė shumė prej ngujitjeve egzistuese arbėreshe nė Italinė e jugut. Ky veprim u krye pėr t“i dalur pėrpara njė sulmi tė mundshėm tė Sulltanit nė jugun e Italisė.
Sė bashku me trupat shqiptare, erdhi dhe njė numėr i vogėl oficerėsh grekė tė Stradiotti-t. Kėta ishin kryesisht anėtarė tė mėrguar tė familjeve mbretėrore bizantine tė Lascaris dhe Palaeologus, tė cilėt ishin arratisur pėr nė Peloponezi pas rėnies sė Konstandinopolit. Pėrveē ushtarėve, shumė tregtarė grekė shfrytėzuan rastin tė merrnin arratinė sė bashku me flotat luftarake, pasi kėshtu ishin mė tė sigurtė sesa tė udhėtonin vetėm.
Kjo valė e fundit imigrantėsh solli njė ndikim tė madh greko-bizantin ndėr shumė fshatra arbėreshe tek tė cilat ata u ngunjuan. Sidoqoftė grekėt u larguan nga fshatrat me kalimin e viteve duke parapėlqyer jetėn e qytetit. Kėshtu pjesa mė e madhe e fshatrave nė fjalė rimori identitetin kulturor arbėresh. Shumė banorė tė fshatrave shqiptare, sidomos ata pėrqark Kalabrisė, vazhduan zanatin e tyre si ushtarė tė regjimenteve tė ushtrisė Napolitane pėr shekuj tė tėrė nė vazhdim, sidomos gjatė Luftrave Fetare, deri nė kohėt e Luftrave tė Napolonit. Venediku gjithashtu vazhdoi tė merrte njėsi kalorėsie shqiptare pėrbrenda ushtrive tė saj italiane pėr vite tė tėra pas rėnies sė zotėrimeve tė saj pėrtej detit.
Pėrgatiti Alvin Ekmekēiu
Burimi: The Italo-Albanian Heritage Pages
Vė re! Respekto punėn tonė ! Mos pėrdor shkrimet e kėsaj reviste pa lejen tonė dhe pa vėnė nė dukje se puna e kujt ėshtė !
|