Filmat amerikanė tė tipit Perry Mason apo Ally McBeal tė japin njė shėmbėlltyrė tė gabuar mbi se si punėt shkojnė nė njė sallė gjyqi.
- Njerėzit duhet tė kenė dijeni mbi sesi funksionon proēesi gjyqėsor. Media bėhet tepėr e fuqishme nėse njerėzit nuk kanė diturinė e mjaftueshme pėr tė gjykuar vetė atė qė shkruan media mbi gjyqe tė ndryshme. Gjithashtu trupat gjyqėsore bėhen tepėr tė fuqishme nėse njerėzit nuk e dijnė nė tė vėrtetė se me ēfarė merren ato, thotė suedezi Peter Westberg, profesor nė drejtėsi.
Duke krahasuar nė vijim gjyqet suedeze me ato amerikane ai thotė:
- Gjyqet suedeze pėrmbajnė theksueshėm mė pak dramatikė se ato amerikane. Nė Amerikė gjyqi pėrmban pak mė tepėr teatėr: po pėrmend kėtu vetėm shembullin kur ai qė flet ēohet mė kėmbė dhe sillet pėrqark duke folur me gjeste. Nė njė gjyq suedez tė gjithė qėndrojnė ulur.
Nė Amerikė gjykimi bėhet nga juria, e cila ėshtė e pėrbėrė nga njerėz qė nuk janė juristė. Nė Suedi ėshtė juristi, gjykatėsi, me merita, zėri i tė cilit zė vend nė marrjen e vendimit.
- Prandaj nė Amerikė shohim tė sillen (nė gjyq) arėsye qė kanė tė bėjnė me ndjenjat. Kėto lloj arėsyesh nuk pijnė shumė ujė tek juristėt me pėrvojė, thotė Peter Westberg.
Pėr mė tepėr thirret tėrė kohės "objection" (protestoj, kundėrshtoj).
- Pandehet tė jetė e lehtė tė mashtrosh njė juri duke shtruar pyetje kyēe kėshtu qė protestohet tėrė kohės. Njė jurist nuk pandehet tė mashtrohet kaq lehtė prandaj nė Suedi nuk dėgjohet kjo lloj proteste, thotė Westberg.
Nė vazhdim ai thekson se nė gjyqet suedeze nuk ka shumė llafe dhe flitet vetėm mbi gjėrat mė tė rėndėsishme. Ai mendon se njerėzit duhet tė shkojnė e tė shohin me sytė e tyre se si funksionon njė proēes gjyqėsor.
Nė raportimet qė i bėjnė lajmet proēeseve gjyqėsore mbesin shumė gjėra pa thėnė.
- Ai qė lexon gazetėn ēuditet ndonjėherė se si trupat gjyqėsore mund tė lirojnė ata qė duket qartė se janė fajtorė pasi gjithēka flet kundėr tyre. Por nėse kėta njerėz do tė kishin qenė tė pranishėm gjatė proēesit gjyqėsor dhe tė kishin dėgjuar tė gjitha hollėsitė atėherė nuk do tė gjykonin kaq lehtė tė tjerėt. Aty do tė gjenin shpjegimet e vendimeve, thotė Peter Westberg.
Ai shpjegon se nė filmat amerikanė dihet qė nė fillim se kush ėshtė krimineli, dhe gjithēka ėshtė tepėr e thjeshtė. Por nė tė vėrtetė nuk ėshtė kaq e thjeshtė.
Proēesi gjyqsor suedez:
Kur prokurori dorėzon fletėpadinė dhe ngren padi ndaj dikujt qė dyshohet se ka shkelur ligjin, i gjithė hetimi policor bėhet akt publik. Pra cilido mund tė shkojė nė gjykatė dhe tė lexojė gjithēka qė ėshtė thėnė gjatė marrjes nė pyetje, tė shfletojė dėshmitė dhe tė shikojė fotot qė ka bėrė policia tek vendi i krimit. Poashtu hyrja nė sallėn e gjyqit ėshtė falas dhe kushdo mund tė futet pėr tė parė. Mjafton tė futesh pa bėrė zhurmė e tė zėsh vend nė bankat e dėgjuesve.
Vetėm nė raste tė veēanta, pėr shembull kur janė bėrė krime seksuale apo nėse ata qė janė tė pėrzier nė krime janė tepėr tė rinj, dengut tė letrave u vihet dylli dhe dyert mbyllen.
Zakonisht vizitorėt e gjyqeve janė tė paktė pėrveē se rasteve tė gjyqeve mbi tė cilat ėshtė folur nė shtyp.
Nė njė gjyq marrin pjesė zakonisht njė gjykatės, tre persona tė jurisė (nė rastet e krimeve tė rėnda), njė prokuror dhe avokati qė pėrfaqėson atė qė dyshohet tė ketė kryer krimin. Gjithashtu mund tė thirren pėr tė ndikuar me dėshminė e tyre nė gjyq edhe dėshmitarė, policė dhe njohės tė fushave tė ndryshme. Ai qė dyshohet tė ketė kryer krimin quhet i pandehuri. Ai qė ngren padinė dhe ndaj tė cilit ėshtė bėrė krim quhet paditės.
Gjyqi fillon me fjalėn e prokurorit i cili tregon se ku e ka shkelur ligjin i pandehuri. Pastaj i pandehuri merr fjalėn pėr tė thėnė nėse e pranon krimin apo jo.
Mė pas prokurori lejohet tė tregojė mė tepėr mbi sesi ėshtė kryer shkelja e ligjit dhe ēfarė dėshmish ka qė tregojnė se i pandehuri e ka kryer krimin.
Pas kėsaj e ka rradhėn paditėsi, i cili tregon se ēfarė ka ndodhur dhe u pėrgjigjet pyetjeve qė i shtrohen.
Kur paditėsi ka mbaruar, i jipet fjala tė pandehurit, i cili ka tė drejtė nga ana e tij tė tregojė se ēfarė ka ndodhur dhe t“i pėrgjigjet pyetjeve tė shtruara
Kur palėt kanė pėrfunduar sė treguari versionet e tyre thėrriten dėshmitarėt njėri pas tjetrit. Nė rradhė dhe rregull ato lejohen tė flasin mbi se ēfarė ka ndodhur dhe t“u pėrgjigjen pyetjeve.
Kur ėshtė parashtruar gjithēka qė ka tė bėjė me krimin trupi gjykues don tė dijė mbi sjelljen e tė pandehurit. Trupi gjykues kėrkon tė dijė nėse i pandehuri ėshtė dėnuar mė parė, nėse ka njė vend pune dhe banimi dhe ēfarė tė ardhurash ka.
Nė fund tė proēesit gjyqėsor si prokurori ashtu edhe avokati mbrojtės bėjnė secili pėrmbledhjen e vet tė gjėrave qė kanė dalur gjatė gjyqit. Kėto quhen fjalime mbyllėse.
Pėrpara se tė mbyllet proēesi gjyqėsor gjykatėsi tregon se kur do tė shpallet vendimi. Ndonjėherė vendimi shpallet gojarisht pas njė pushimi tė shkurtėr. Nė raste tė mundimshme mund tė duhet ndonjė javė pėr tė marrė njė vendim. Pas proēesit gjyqėsor gjyqtari sė bashku me njė person tė jurisė tėrhiqen veēas pėr tė kuvenduar mbi vendimin qė duhet marrė.
Roli i avokatit mbrojtės
Avokati suedez Peter Althin thotė se palėt nė njė sallė gjyqi mund tė flasin gjėra tepėr tė menēura por tė cilat nuk luajnė asnjė rol nėse paraqiten nė mėnyrė tė zymtė qė asnjė tė mos dėnjojė t“i dėgjojė.
Ai vetė pėrdor disa yēkla klasike tė retorikės nė mėnyrė qė tė mos jetė dėrdėllisės dhe i njėtrajtshėm. P.sh. duke paraqitur vetėm tre arsye.
- Detyra e avokatit ėshtė tė shesė njė ide tė cilėn don qė ta shohė trupi gjykues. Zakonisht mjaftojnė tre arėsye. Nuk mund tė parashtrohen njėmijė arėsye sepse njerėzit pėrtojnė t“i dėgjojnė, sado tė mira qofshin.
Ushtrimet gojore janė tė rėndėsishme.
- E folura ėshtė njė armė mė e fortė nga sa mund tė mendohet nėse pėrdoret si duhet.
Althin thotė se ėshtė e rėndėsishme tė paraqiten ndjenja dhe spontanitet por jo duke e kthyer sallėn e gjyqit nė njė tė ngjashme me ato amerikanet. I duhet pėrmbajtur gjithnjė gjėrave thelbsore.
Pėrgatiti
Alvin Ekmekēiu
Burimi: Metro suedeze
Vė re! Respekto punėn tonė ! Mos pėrdor shkrimet e kėsaj reviste pa lejen tonė dhe pa vėnė nė dukje se puna e kujt ėshtė !
| 
